Stopień trudności uprawy
W wierszu "wymagania" w Kompendium określono stopień trudności uprawy danej rośliny w skali od 1 do 5
T-1 Roślina bardzo łatwa w uprawie
T-2 Roślina łatwa w uprawie
T-3 Roślina średnio wymagająca
T-4 Roślina trudna w uprawie
T-5 Roślina bardzo trudna w uprawie
Nawożenie
Eugeniusz Radziul w książce swojej"Skalniaki" napisał m.in...."W moim ogrodzie nie stosuję, żadnego nawożenia mineralnego. Dobrze przygotowane podłoże przed sadzeniem roślin lub jego użyżnienie podczas przesadzania w zupełności wystarcza na kilka lat. Nawozy mineralne mogą spowodować nadmierny rozrost roślin lub ich deformację (wybujałość)"... Podobnie w swojej książce "Byliny"..."W moim ogrodzie nie używam żadnych nawozów sztucznych ani odżywek, nawet tych tzw. ekologicznych"..."Niektóre byliny porosły zbyt bujnie"..."inne wytwarzały obfitą masę zieloną kosztem kwiatów. Również długowieczność i mrozoodpoprność niektórych bylin zmalała"...
Angela Beck w książce "Ogródki skalne" napisała natomiast..."Jeśli odpowiednio przygotujemy podłoże podczas zakładania skalniaka, pierwsze nawożenie konieczne będzie dopiero po upływie ok. 1,5 roku, gdy wyczerpią się zgromadzone w glebie substancje odżywcze"...
Adam Marosz w "Ogród skalny" napisał z kolei ..."Wymagania pokarmowe roślin skalnych są mniejsze niż innych roślin uprawowych, ale nie wolno zaniedbywać i tych skromnych potrzeb, czasem dość specyficznych. Rośliny pochodzące z wysokich partii górskich...należy nawozić ostrożniej, niewielkimi dawkami nawozów, najlepiej wolno działających. Gatunki , które pochodzą ze stanowisk niżej położonych...nawozimy obficiej. Mineralne dokarmianie roślin skalnych przeprowadzamy wtedy, kiedy rośliny się dobrze zakorzenią, a więc zazwyczaj w następnym roku po założeniu skalniaka"...
Zygmunt Helwig w książce "Byliny" pisze ..."Pospolite byliny skalne, jak ubiorki, floksy, gożdziki, rozchodniki itp.,...nie obawiają się wcale w wieku starszym zasilania nawozami płynnymi. Jest natomiast sporo innych bylin naprawdę wybrednych, które takich zabiegów nie znoszą"..."Poszczególne gatunki mają różne wymagania i tylko uważna obserwacja żywotności, siły rozrostu i obfitości kwitnienia może dać wskazówki, kiedy rośliny wymagają zasilenia"...
Angela Beck w książce "Ogródki skalne" pisze dalej..."Przy nawożeniu musimy uwzględnić potrzeby poszczególnych gatunków...miniaturowym iglakom, a także zdrewniałym, szybko rozrastającym się bylinom potrzebny będzie dobry, płynny nawóz, zawierający odpowiednie minerały, fosforany i potas"..."Na skalniaki nie poleca się...nawozów azotowych"...
Zoja Litwin na swoich stronach internetowych zwraca uwagę na tzw. ekologiczne zasilanie roślin skalnych poprzez ich ściółkowanie kompostem gdy gleba jest kwaśna lub torfem przy glebie obojętnej. Podkreśla przy tym, że próchnica zawarta w kompoście lub torfie zatrzymuje wodę oraz, że w kompoście jest mało azotu a sporo fosforu, który ma wpływ na zawiązywanie pąków(kwitnienie) jak też potasu, który wpływa na przedłużenie okresu kwitnienia.
Reasumując :
1. Jeśli posadzimy roślinę skalną w dobrze przygotowane podłoże nie należy jej nawozić w pierwszym a nawet w drugim roku po jej posadzeniu z uwagi na m.in. fakt, że sadzimy je w przygotowane specjalnie podłoże oraz że młode rośliny są wrażliwe na sztuczny nawóz
2. Pierwszeństwo w zasilaniu roślin skalnych należy dać ściółkowaniu tych roślin kompostem, torfem, korą drzewną a w niektórych przypadkach, nawet obornikiem a więc nawozom naturalnym. Nawozy naturalne poprawiają bowiem właściwości gleby jej strukturę, stosunki wodne i powietrzne, stały poziom próchnicy w glebie itp. Kompost należy używać gdy podłoże jest kwaśne a torf przy podłożu obojętnym. Ostatnio poleca się stosowanie zamiast kompostu czy obornika humusu powstającego z przerobionych przez dżdżownice kalifornijskie wszelkich odpadów organicznych gospodarstwa domowego tzw.biohumusu.
Humus ten może być wchłonięty przez rośliny natychmiast i nie wymaga dalszych procesów humifikacyjnych jak obornik i nie można go przedawkować jak w przypadku obornika. Można go wyprodukować w ogrodzie wykorzystując zepsute owoce i warzywa, strużyny, odpady pochodzenia zwierzęcego, korę drzewną, trociny, liście, łęty, zbutwiałe siano, słomę i inne odpady organiczne z gospodarstwa domowego lub ogrodu.
3.W zasadzie potrzeby bylin pokrywa jedna wiosenna dawka nawozu organicznego, ale należy ją stosować systematycznie, corocznie.
4. Nawozić należy tylko te rośliny skalne, których nawożenie przewidziano w szczegółowych warunkach uprawy poszczególnych gatunków w części "Wymagania" niniejszego kompendium i to rodzajami nawozów tam przewidzianych jak np. dla roślin kwitnących, dla pomidorów, nawozem dla iglaków,nawozem dla roślin cebulowych, ściółkowanie kompostem,torfem, korą, obornikiem itp.
5. W zasadzie nie należy nawozić roślin górskich pochodzących z wysokich partii gór, młodych, słabo ukorzenionych, ekspansywnych oraz takich, których nawożenie może wpłynąć na ich normalny wygląd (np.szarotka).
6. Nawozić nawozami sztucznym (mineralnymi) można rośliny najlepiej stosując nawozy granulowane, wolnodziałające przez okres 3-6 miesięcy.(Osmocote,Policote)
7. Nawozów azotowych nie należy stosować póżniej niż do m-ca czerwca
jeśli ich stosowanie jest dopuszczalne. Rośliny kwasolubne należy nawozić siarczanami, lub nawozami granulowanymi, długo działającymi do iglaków.
8. Nawozić nie należy w czasie suszy, chyba że roślina wymaga podlewania.(po nawożeniu należy ją podlewać)
9. Nawożąc należy uważać, by nawóz nie padał na liście i pędy rośliny.
10. Azot (N) wspomaga rozwój pędów i liści - odpowiada więc za wzrost roślin. Jego
niedobór powoduje żółknięcie liści i zahamowanie wzrostu rośliny a nadmiar powoduje wiotkość liści i wybujałość rośliny.
11. Fosfor (P) stymuluje kwitnienie i zawiązywanie nasion oraz pobudza roślinę do tworzenia korzeni. Jego niedobór powoduje, że liście ciemnieją a system korzeniowy słabo się rozwija a nadmiar powoduje zaburzenia wzrostu rośliny.
12. Potas (K) przedłuża okres kwitnienia, chroni przed suszą, mrozem, wyleganiem i chorobami. Jego niedobór powoduje żółknięcie brzegów i zamieranie liści, a przy większym nasłonecznieniu ich więdnięcie. Jego nadmiar natomiast hamuje wzrost rośliny.
13.Nawozy mineralne stosowane do nawożenia roślin skalnych winny zawierać mikroskładniki magnez, bor, miedż, żelazo, mangan, molibden, cynk itp.
Najlepiej jest stosować dawki nawozów mineralnych nieco mniejsze niż zalecane przez producenta, a przy ich stosowaniu bacznie obserwować rośliny. Problemu tego nie ma przy stosowaniu nawozów organicznych, których w zasadzie nie można przedawkować. Oczywiscie tylko w przypadku gdy ich stosowanie jest w ogóle dopuszczalne.
Ogławianie
Ogławianie czyli przycinanie pędów kwiatostanowych po przekwitnięciu kwiatów jest bardzo ważną czynnością uprawową.
Z reguły wykonujemy ogławianie ze względów estetycznych tzn. z uwagi na to, że zwiędnięte płatki brzydko wyglądają. Z tego względu
powinniśmy dokonać tego zabiegu, gdy wystąpią pierwsze objawy więdnięcia płatków i gdy kwiaty tracą walory ozdobne. Z tego też względu ogławianie należy wykonywać systematycznie w ciągu całego okresu kwitnienia rośliny. Zwłaszcza u roślin długo kwitnących, u których jedne kwiaty więdną ale nowe zakwitają.Ale ogławiania dokonujemy również ze wględu na to, że zwiędnięte płatki stanowią
żródło szeregu chorób dla innych roślin, gdyż przy opadach deszczu
stanowią one znakomitą pożywkę dla grzybów, pleśni i bakteri.
Ponadto w przypadku pozostawienia ich na roślinie zawiązywane są nasiona a ich wytworzenie powoduje znaczne osłabienie kondycji roślin czy też ich cebul.
Ogłowienie szeregu roślin po ich pierwszym kwitnieniu powoduje ponadto powtórne ich kwitnienie w drugiem terminie jak w przypadku - Patrz pkt 4 Rośliny powtarzajace kwitnienie w jesieni.
Wreszcie może być i tak, że kwitnące drobne i niepozorne kwiaty zasłaniają piękne ozdobne liście rośliny i należy je wówczas ściąć
niezwłocznie po zakwitnięciu, by odsłonić te liście jak w przypadku
Arabis ferdinandi coburgi zwłaszcza odmiany Variegata.
Z drugiej jednak strony zachodzi czasem konieczność pozostawienia
nieogłowionych pędów kwiatostanowych ze względów estetycznych, wówczas gdy ich nasiona są wyjątkowo ozdobne jak nasiona sasanek,clematisa, dębików, bodziszków czy armerii lub też gdy zależy nam na zbiorze nasion określonej rośliny w celu ich wysiewu albo na zachowaniu samosiewu takich roślin cebulowych jak cebulice, krokusy, ranniki czy przebiśniegi po to by szybciej zarastały przeznaczony na ten cel teren.
Ogławianie w szerokim tego słowa pojęciu obejmuje nie tylko usuwanie przekwitłych kwiatów ale również usuwanie
więdnących liści, zasychających łodyg 15/ oraz nasion które straciły już swoje ozdobne walory dla których pozostawiliśmy je na roślinie.
Szeroko pojęte ogławianie obejmuje ponadto ograniczanie wzrostu roślin ekspansywnych. Niektóre rośliny skalne jak np. acena, dąbrówka, krwawnik, macierzanki, niektóre rozchodniki rosną zbyt szeroko i szybko zajmują miejsce innym roślinom i zagłuszają je.
..."Nie pozostaje nam nic innego...jak ograniczać wzrost poprzez częste przycinanie pędów lub rozłogów przy jednoczesnym ograniczeniu lub całkowitym braku nawożenia"...17/
Odchwaszczanie
Odchwaszczanie należy do najczęstszych zabiegów pielęgnacyjnych.
Przed sadzeniem muszą być usunięte z podłoża wszystkie chwasty trwałe, korzeniowe.
Ogród skalny...? należy regularnie pielić, a chwasty usuwać w fazie siewek. Zwalczenie chwastów nie będzie później możliwe bez naruszenia kontrukcji ogrodu a nawet roślin? . /17
Nie można dopuścic do zakwitnięcia chwastów, a tym bardziej do wydania nasion.
Zwalczanie chwastów musi być manualne ? chwasty wyrywamy rękami. Jedynymi narzędziami pomocnymi mogą być jedynie tzw.pazurki lub wąskie szyfelki. Nie można bowiem stosować na skalniaku środków chemicznych - herbicydów z uwagi na różnorodność uprawianych na skalniaku gatunków. Trzeba zwracać uwagę na rośliny cebulowe i inne, które tracą liście i znikają po kwitnieniu, tak by ich nie uszkodzić. Najlepiej oznaczyć znacznikami miejsce ich posadzenia. Skuteczną metodą walki z chwastami jest również ściółkowanie wokół roślin warstwą okrywającą żwirku kamiennego, który częściowo chroni podłoże przed kiełkowaniem roznoszonych przez wiatr chwastów. Szczegóły dot. ściółkowania podano poniżej.
Nawadnianie - Ściółkowanie
Wielu roślinom skalnym sąsiedztwo wody, bardzo odpowiada gdyż..."w wyższych partiach gór skąd pochodzą wilgotność powietrza jest znacznie większa niż na nizinach"...9/ Dotyczy to zwłaszcza roślin o rodowodzie wysokogórskim. W pobliżu oczka wodnego lub strumyka rośliny te znajdują warunki podobne do naturalnego. Ponadto niektóre gatunki roślin skalnych są w stanie uzupełniać braki wilgoci w podłożu pobierając ją bezpośrednio z powietrza. Stąd wiele gatunków roślin skalnych jak np. goryczki zarówno acaulis jak i sino ornata czy niskie paprocie trudno jest uprawiać w warunkach nizinnych, w których w okresie lata powietrze jest suche. Należy więc je często zraszać..."i to częściej niż raz na dzień"...17/
Są też rośliny uprawiane w ogrodach skalnych które lubią stale wilgotne podłoże do takich możemy zaliczyć m.in. uprawiane w ogrodach skalnych niskie paprocie, Gentiana sino-ornata,Houstonia caerulea, Lysimachia nummularia, Corydalis flexuosa, Codonopsis clematidea, Cyananthus, Astilbe.
Są również takie rośliny jak Lewisia, Haberlea czy Ramonda, które wymagają wprawdzie umiarkowanie wilgotnego podłoża, ale nie znoszą podlewania bezpośredniego na liście rośliny a zwłaszcza na zaleganie wody w rozetach liściowych. Stąd należy je sadzić poziomo a najlepiej pod nawisem skalnym.
..."Większość roślin ma ściśle określone zapotrzebowanie na wodę; zarówno jej niedobór jak i nadmiar odbija się niekorzystnie na wzroście lub kwitnieniu"... 10/ a także owocowaniu i odp*rności na choroby i szkodniki 17/.
..."Wszystkie rośliny w okresie intensywnego wzrostu(od kwietnia do sierpnia) w fazie kwitnienia i owocowania potrzebują wody"...17/ dotyczy to również roślin skalnych. Z tym że np. roślinność stepowa wymaga mokrej wiosny i suchego podłoża od połowy lata a roślinność wysokogórska lubi wilgoć w podłożu i powietrzu podczas wiosny i lata ale nie znosi jej podczas jesieni a zwłaszcza zimy.(por.E.Radziul Byliny).
W okresach tych rośliny skalne należy podlewać i zraszać zwłaszcza w okresie suszy. Rośliny świeżo posadzone(bo są jeszcze płytko ukorzenione) oraz rośliny w/w lubiące stale wilgotne podłoże należy podlewać częściej. Z reguły rośliny ..."które wykształcaja duże liście zużytkowują zazwyczaj większe ilości wody niż rośliny, których powierzchnia całkowita części nadziemnych jest stosunkowo niewielka"..."Tylko niewiele roślin odznaczających się specjalną budową np. roślin o liściach pokrytych grubym nabłonkiem lub gęstym kutnerem jak to obserwujemy u licznych suchorostów(kserofitów) lub o pędach grubych z silnie rozwinięta tkanką wodną, charakterystyczną dla sukulentów, może zadowalać się stosunkowo niewielką ilością wody"...12/ Inaczej czytamy w Uprawie roślin ozdobnych 13/ Sukulety mają małe potrzeby wodne,dlatego należy je podlewać oszczędnie natomiast kserofity mają duże zapotrzebowanie na wodę, bo wprawdzie np. kutner chroni je przed szybką utratą wody przy dużym nasłonecznieniu, ale stale następuje u nich intensywny proces transpiracji parowania).
Ilość wody należy więc dostosować do wymagań poszczególnych gatunków roślin.
W okresie upałów letnich rośliny wymagają znacznie obfitszego podlewania niż w czasie chłodnych dni wiosennych lub jesiennych lub w okresie gdy rośliny zapadają w stan spoczynku.
Podlewać należy wcześnie rano i w godzinach przedpołudniowych lub wieczorem. Ranne podlewanie stanowi dodatkową ochronę roślin przed ślimakami14/ i w tym czasie zapotrzebowanie na wodę jest największe.12/Wieczorne podlewanie jest lepsze dla roślin o delikatnych tkankach.
Podlewać należy niezybyt silnym strumieniem wody stosując strumień drobnokroplisty, tak by woda nie spływała wypłukując podłoże. 17/
Rośliny kwasolubne należy podlewać deszczówką.
..."Rozpowszechnione mniemanie, jakoby najodpowiedniejszą do podlewania roślin była woda deszczowa, jako zupełnie miękka, tj nie zawierajaca zwiazków wapnia, nie wydaje się być słuszna. Niewielka ilość wapnia, którą zawiera woda studzienna lub wodociągowa może nawet w pewnych przypadkach wpływać dodatnio na rośliny"..."Woda deszczowa w okolicy większych miast...zawiera pewne ilości kwasu siarkowego, używanie jej do podlewania może więc spowodować po pewnym czasie zakwaszenie ziemi, co wpływa ujemnie na rośliny"...12/
Po ulewnych deszczach, a także jesienią gdy jest coraz chłodniej należy wstrzymać się z podlewaniem do czasu gdy ziemia jest naprawdę sucha.14/
Lepiej podlewać rośliny raz na kilka dni większą ilością wody niż codziennie niewielką jej ilością.15/
Nie należy również zapominać o roślinach, które rosną w górach w szczelinach skalnych i jak mówią fachowcy których "głowa" kąpie się w słońcu ale "stopa" pozostaje w chłodzie. Należą do nich m.in. Androsace, Campanulla raineri, Draba aizoides, Edraiantus pumilio, Leontopodium alpinum, Primula auricula, Pulsatilla alpina, Saxigraga ferdinandi-coburgi i irvinga. Rośliny te należy ściółkować grysem dla ochrony podłoża przed zbytnim nagrzewaniem się,ale także dla roślin rosnących w przepuszczalnych podłożach lubiących suche i ciepłe stanowiska dla ochrony przed nadmiernym odparowaniem w stosunku do takich roślin jak Delosperma, Lavandula czy Sempervivum ciliosum.
Sciółkowanie podłoża wokół rośliny stosuje się również w celu ochrony ,zmniejszenia jego odparowania i zachowania wilgotności dla roślin wymagających stale wilgotnego podłoża. W tym celu stosuje się zarówno grys jak i korę. Do tego typu roślin należą m.in. Asplenium. Cornus canadensis, Gaultheria procumbens, Soldanella carpatica,
Cyanathus, Lithodora diffusa, Gentiana sino ornata.
Ściółkowanie wokół rośliny pełni wielorakie funkcje bo poza ochroną roślin przed zbytnim nagrzewaniem się podłoża oraz przed nadmiernym jego wysychaniem, pełni również funkcję ochrony przed wymywaniem podłoża oraz przed kiełkowaniem roznoszonych przez wiatr chwastów. Warstwa okrywająca powinna być grubości 1 ? 2 cm. Powinna ona być wykonana z żwirku odpowiadającemu wymaganiom roślin odnośnie odczynu gleby i tak dla roślin wapniolubnych zaleca się żwirek wapienny, dolomitowy lub najlepszy, porowaty z tufu wapiennego, natomiast dla roślin kwasolubnych żwirek bazaltowy lub rozdrobniona kora drzewna.
Kolor warstwy okrywającej powinien się ponadto komponować się z zabarwieniem zastosowanych do budowy skalniaka kamieni, najlepiej więc jeśli uda się zastosowanie grysu z tego samego rodzaju kamienia z jakiego zbudowany jest skalniak.
Renowacja
Ogród skalny wymaga stałej renowacji w zakresie zarówno konstrukcji kamiennej, zwłaszcza gdy jest usytuowany na skarpie jak i w zakresie obsady roślin.
Po zimie należy więc dokonać przeglądu skalniaka i dokonać niezbędnych poprawek usytuowania kamieni, czy uzupełnienia ściółkowania żwirkiem.
W czasie wegetacji roślin należy zwrócić uwagę na rośliny, ?łysiejące? od środka, zbyt zagęszczone, słabiej kwitnące oraz zagłuszające lub zagłuszane przez inne rośliny. Problem ten omówiono przy ?Podział I przesadzanie? w cełu ?odmłodzenia roślin?.
Witold Hoopel w artykule ?Skalniak ? ozdobą ogrodu? zwraca uwagę ponadto na fakt, że
...?Po 3-4 latach od wykonania widoczne jest zjawisko?zmęczenia skalniaka?- rośliny zaczynają słabiej rosnąć, szczególnie dotyczy to nowych nasadzeń. Wówczas wystąpi problem ? czy zastosować nawożenie ?
Na ten temat wśród zaawansowanych hodowców zdania są podzielone ? przecież w górach nikt nie stosuje nawozów, szczególnie sztucznych. Otóż dobre efekty można uzyskać przez zastosowanie wolnodziałających nawozów typu Osmocote, którym na wiosnę, ostrożnie i w małej ilości można posypać naszą skałkę.??
Okrywanie- Ochrona przed wilgocią
Okrywanie roślin skalnych w okresie jesienno zimowym może być niezbędne dla ochrony roślin przed : mrozem, zamakaniem, wiatrem, nasłonecznieniem oraz dużymi wahaniami temperatury. W warunkach naturalnych, w górach rolę okrycia spełnia śnieg. ..." W górach opady śniegu mają miejsce już w pażdzierniku i okrywa śnieżna utrzymuje się przeważnie do wiosny"...9/ Stąd..."Najlepszym przykryciem dla większości bylin zimą jest równomierna 10-20-centymetrowa warstwa suchego śniegu na lekko zamarzniętej ziemi"...4/ Taka okrywa chroni rośliny przed wszystkimi w/w niekorzystnymi zjawiskami atmosferycznymi. Niestety w cieplejszych okolicach w Polsce południowo zachodniej oraz w okolicach większych miast na taką okrywę nie możemy liczyć i jest ona zresztą zawodna wobec częstych zmian pogody ( okresowych ociepleń ). ..."Bardzo niebezpieczne są wszelkie skorupy lodowe lub lodowośnieżne, powstające w miarę zamrażania i rozmrażania. Należy je starannie rozbijać i kruszyć, a gromadzącą się wśród roślin wodę odprowadzać w miarę możności"...3/
Musimy więc zabezpieczać rośliny w sposób sztuczny. ..."Wybierając rodzaje nakrycia należy się zastanowić, jakiemu celowi ma ono służyć"...3/
Najlepszymi sposobami na ochronę roślin skalnych przed ich utratą w okresie jesienno zimowym jest przepuszczalne podłoże, dobry drenaż lub usytuowanie skalniaka na stromym zboczu oraz lekkie okrycie z gałązek świerka lub agrowłókniny zimowej. Takie zabezpieczenia wystarczają ok. 90 % roślin skalnych objętych niniejszym kompendium. W stosunku do pozostałych 10 % roślin wymagane są dodatkowe zabezpieczenia w postaci np. grubszej okrywy, kopczykowania, zastosowania daszków lub przechowywania bulw, cebulek lub całych roślin w zimnym pomieszczeniach. Pomijam uprawę roślin w pojemnikach i przenoszenia ich na okres jesienno zimowy do tzw. Alpine house ? zimnych szklarni jako zbyt uciążliwy dla amatorów ogrodników. Metoda ta jest jednak niezbędna w stosunku do takich omówionych w kompendium roślin jak Androsace carnea, Asperula arkadiensis, Delosperma nubigenum i cooperi, Dionisia aretioides, Haberlea rhodopensis, Ramonda myconi, Saxifraga burseriani i x anglica oraz cebulek, bulw, kłączy Allium karataviense i caeruleum, Anemone blanda, Eranthis hyemalis, Iris aucheri czy Oxalis adenophyla.
Ochrona przed mrozem
Większość roślin skalnych nie trzeba ochraniać przed mrozem 15/ ..."Rzadko zdarza się, aby przyczyną wyginięcia na skalniaku jakiegoś gatunku był tylko mróz"...17/ ..."Większość roślin skalnych odznacza się zupełnie wystarczającą mrozoodp*rnością i nie wymagają one żadnego zabezpieczenia na zimę"...9/ Szczegółowo ten temat omawiam przy mrozoodp*rności roślin.
Tutaj wypada jedynie dodać że ..."W przypadku wielu roślin wysoka temperatura latem powoduje zwiększenie fotosyntezy i gromadzenie węglowodanów, które pomagają przetrwać roślinie zimowy stres"...4/ ..."jesienne zastosowanie azotu podtrzymuje wzrost wegetatywny roślin, przez co stają się one bardziej podatne na uszkodzenia mrozowe"...4/. natomiast "jesienne zastosowanie dużych dawek potasu...zwiększa przeżywalność wielu roślin"...4/ ..."Przemrożenie części nadziemnych nie zawsze w widoczny sposób wpływa szkodliwie na dalszy rozwój roślin (dopisek mój przykład Acena,Dryas), natomiast znaczne uszkodzenie części podziemnych jest dla bylin niebezpieczne i z reguły prowadzi do zamierania całych roślin"...4/ Dotyczy to również roślin cebulowych i bulwiastych. Dlatego osobiście zalecałbym okrywanie-kopczykowanie roślin cebulowych i bulwiastych takich np. jak Arum italicum, Corydalis flexuosa i solida, Cyclameny itp lub wręcz przechowywanie ich przez okres zimy w zimnym pomieszczeniu.
Mróz jest również niebezpieczny dla gatunków pochodzących z cieplejszych rejonów np. Europy Południowej czy Azji Mniejszej. Stąd chronić przed mrozem należy m.in. Ceratostigma plumbagoides, Delospermy, Erica carnea, Lavandula, Santolina, Lithodora diffusa.
Przed mrozem należy ponadto chronić wszystkie siewki i młode rośliny, ale również dorodne wieloletnie okazy, które z wiekiem tracą tolerancję na niskie temperatury.
..."W najzimniejszych okolicach, w Polsce północno-wschodniej, zawodne może być przezimowanie m.in.następujących roślin: Corydalis..., Euphorbia myrsinites, Geranium renardi, Lewisia cotyledon, Pachysandra terminalis, Phlox divaricata, Primula denticulata"...pisze J.Marcinkowski 4/..."wymagające skomplikowanego zabezpieczenia lub wyjmowania na zimę.Są to takie byliny jak Acaena, Aethionema, niektóre Chrysanthemum (np. weyrichi przypisek mój), Cyclamen, Erica, Helianthemum, Hypericum, Santolina, niektóre Veronica, niektóre paprocie (np. Blechnum penna marina - przypisek mój), niektóre cebulowe" ... pisze Z.Hellwig 3/
Ochrona przed mrozem polega na kopczykowaniu tj. przysypaniu rośliny lub miejsca w którym jest posadzona 10-20 cm warstwą kompostu, trocin lub kory. Trociny i kora zakwaszają glebę stąd zachodzi potrzeba ich usuniecia po zimie. Zdania podzielone są na temat kopczykowania suchymi liśćmi lub torfem. ..."Zupełnie nieprzydatne są zeschłe liście, gdyż tworzą nieprzewiewną warstwę, powodującą zaparzanie roślin"...9/ Chociaż niektóre rośliny rosnące w sąsiedztwie lasów, jak np. Cyclameny wręcz zaleca się okrywać liśćmi bukowymi.
Kopczyk można dodatkowo okryć gałązkami świerkowymi. Pędy mniej mrozoodp*rnych roślin jak np. Santoliny można owinąć agrowłókniną. Wrażliwe na mróz rośliny kopczykujemy w listopadzie w tydzień po kilkudniowych przymrozkach, gdy zapowiadane są większe ochłodzenia. Częściowa ochrona przed mrozem roślin wrażliwych na zimno może polegać również na sadzeniu tych roślin w miejsach osłoniętych ...?w pobliżu zbiornika wodnego, pomiędzy budynkami, na podwórku itp., w miejsca nagrzewające się, mało przewietrzane, z rezerwuarem ciepła?...4/ W miesiącu grudniu rośliny kopczykowane okrywamy dodatkowo gałązkami drzew iglastych lub agrowłókniną....?
Spośród roślin objętych kompendium kopczykowania, grubszej okrywy wymagają:
Artemisia schmidtiana Nana kopczykować lub przechowywać w zimnym pomieszczeniu
Arum italicum kopczykować lub przechowywać bulwy w zimnym pomieszczeniu
Asarum europaeum okrywać liśćmi lub ziemią liściową
Asperula arcadiensis oklrywać lub przenieść do zimnych pomieszczeń
Berberis thunebergii kopczykować słomą lub suchymi liśćmi
Blechnum pena marina okrywać bardzo dokładnie
Campanulla raineri kopczykować
Ceratostigma plumbagoides okrywać liśćmi
Chinodoxa sardensis okrywać - kopczykować suchymi liśćmi
Chrysanthema weirichi kopczykować
Clematis alpina kopczykować liśćmi
Codonopsis clematidea
Colchicum agripinum
Corydalis flexuosa i solida kopczykować korą, liśćmi lub przechowywać w zimnym pomieszczeniu
Delosperma cooperi i nubigenum okrywać torfem lub przechowywać w zimnym pomieszczeniu
Eranthis hyemalis okrywać torfem, korą, liśćmi lub przechowywać kłącza
Frittilaria michajlovskyj okrywać grubo lub przechowywać w zimnym pomieszczeniu
Geranium renardii w zminiejszych rejonach kraju kopczykować
Hypericum cerastoides okrywać liśćmi i gałązkami świerka
Lavandula angustifolia kopczykować torfem i okrywać gałązkami świerka
Lithodora diffusa
Lychnis flos jovis okrywać w Polsce przemarza
Muscari azureum kopczykować
Narcissus bulbocodium kopczykować torfem
Oxalis adenophyla okrywać lub przechowywać bulwki
Penstemon okrywać świerkiem i agrowłókniną
Potentilla nepalensis kopczykować i okrywać liśćmi
Santolina chemaceparissus kopczykować torfem i okrywać agrowłókniną
Sedum sieboldi torfem
Trillium luteum chronić jesienią kiełki przed przymrozkami
Podane dane są jedynie orientacyjne ? patrz niżej mrozoodp*rność.
Ochrona przed zamakaniem.
Ważniejsza znacznie niż ochrona przed mrozem jest ochrona przed zamakaniem roślin w okresie zimowym. Zazwyczaj składa się na to..."kilka czynników, jak nadmiar wilgoci w glebie, powodujący zagniwanie korzeni, nadmiar wilgoci w powietrzu, powodujący gnicie liści i rozwój chorób grzybowych ( głównie szarej pleśni, która rozwija się już przy 5 o C)"...17/
Większość roślin skalnych wymaga w okresie zimy suchego podłoża, które uzyskać możemy poprzez stosowanie bardzo dobrego drenażu umożliwiającego szybki odpływ wody np. z roztopów. Dla niektórych roślin sam drenaż jednak nie jest wystarczającym sposobem chroniącym przed "wypadaniem" roślin. Rośliny takie jak
Allium insubricum
Alyssum spinosum
Anacyclus drpressus
Androsace carnea i lanuginosa
Arabis blepharophyla
Armeria juniperifolia
Artemisia schmidtiana
Arum italicum
Azorella trifurcata
Delosperma cooperi i nubigenum
Daphne arbuscula
Dionysia aretioiides
Erodium variabile
Fritillaria michajlovskij
Haberlea rhodopensis
Iris reticulata
Leonthopodium alpinum
Lewisia cotyledon i longipetala
Lithodora diffusa
Lychnis alpina
Oxalis adenophylla
Paronychia kapela
Penstemon davidsoni
Phyteuma scheuchzeri
Polygala calcarea
Potentilla nepalensis
Saxiftaga ferdinandi coburgi
Saxifraga irvingii
Sedum sieboldi i sphatulifolium
Sempervivum ciliosum
Soldanella carpatica
wymagają dodatkowego zabezpieczenia przed wilgocią w postaci okrycia ich "daszkiem" szklanym lub plastikowym, płytą styropianową czy oknem inspektowym lub wręcz do przeniesienia ich na okres zimowy do zadaszonego, zimnego pomieszczenia. W przypadku stosowania drugiego rozwiązania rośliny należy sadzić w ogrodzie skalnym w pojemnikach, by możliwe było ich przeniesienie bez uszkodzenia systemu korzeniowego rośliny.
Okrycie "daszkiem" osłaniajacym przed deszczem roślin wrażliwych na zamakanie dokonujemy już w końcu pażdziernika,..."tak, aby przed nastaniem zimy pędy tych gatunków uległy dość silnemu odwodnieniu, co będzie sprzyjało ich lepszemu zimowaniu"... 17/.
W grudniu, po nadejściu silniejszy mrozów, nakładamy na zadaszenie dodatkowe okrycie w zależności od wymagań rośliny dla jej ochrony przed mrozem, wiatrem czy nasłonecznieniem. ..."Wiosną , w zależności od warunków pogodowych...zdejmujemy okrycie pozostawiając jeszcze na jakiś czas zadaszenie"...17/. Okrycie zdejmujemy w dzięń pochmurny.
Ochrona przed wiatrem i nasłonecznieniem
Znaczna grupa roślin skalnych to rośliny zimozielone lub częściowo zimotrwałe. Jest to ich wielką zaletą, gdyż zdobią ogród skalny w okresach gdy nic jeszcze nie kwitnie lub wszystko już przekwitło. Głównie chodzi o rośliny poduszkowe. Omówiono je w pkt.1 Rośliny poduszkowe - najważniejsze rośliny w ogrodzie skalnym.
Ostre słońce oraz mrożne wiatry przy często występujących bezśnieżnych zimach wysuszają rośliny. Równocześnie roślina nie może pobrać, uzupełnić wody z zamarznietej gleby i ginie z braku wody. Ponadto na przełomie zimy i wiosny ostre promienie słoneczne przypalaja liście. Stąd rośliny poduszkowe wymagają ochrony przed wiatrem i słońcem. Najlepszą ochroną takich roślin przed wiatrem lub słońcem są gałązki drzew iglastych, świerka lub sosny. Osłaniają one rośliny a ponadto zatrzymują okrywę śnieżną zapobiegając jej zbyt wczesnemu topnieniu. Podobną rolę spełnia również agrowłóknina. Należy używać wyłącznie agrowłókninę białą, zimową. Układa się ją śliską stroną na zewnątrz. Rośliny zimozielone należy dobrze podlać przed zimą w okresie gdy ziemia jeszcze nie zamarzła. Zabezpiecza to rośliny przed suszą fizjologiczną. Okrywanie należy jednak przeprowadzić wówczas gdy rośliny są suche, nie wolno okrywać mokrych roślin. Rośliny należy okrywać dość póżno, ponieważ rośliny muszą przejść okres hartowania ( adaptacji do niskich temperatur ) przygotowujący je do tzw. stanu uśpienia zimowego. Okrycie nakładamy więc w listopadzie, grudniu, gdy ziemia jest już zmarznięta w tydzień lub dwa po większych przymrozkach i wówczas gdy w najbliższym czasie zapowiadane jest większe oziębienie. Wiosną zdejmujemy okrycie dość póżno, gdyż zabezpiecza ono rośliny przed ostrym wiosennym słońcem i występujacymi wówczas nocnymi przymrozkami.
Do roślin wymagających ochrony przed słońcem w zimie zaliczyć można również Azorella trifurcata, Festuca glauca ? liście brązowieją, Paronychia kapela, Penstemon davidsoni, Saxifraga trifurcata. Do roślin wymagających ochrony przed wiatrem w zimie zaliczyć można Dicentra formosa i przed póżnymi przymrozkami, Penstemon davidsoni.
Uwagi praktyczne-Ochrona roślin przed zimą.
W moim ogrodzie skalnym w miejscach osłoniętych przed opadami deszczu ( mokrego śniegu ) pod nawisami skalnymi uprawiam Lewizję cotyledon i longipetala, Ramonda myconi i Haberlea rhodopensis. Część roślin szczególnie wrażliwych na zimę jak Delospermy, Sedum sieboldi Mediovariegata uprawiam w pojemnikach i przenoszę do zimnych pomieszczeń , część pozostawiam w gruncie. W miesiacu pażdzierniku osłaniam "daszkami" płytkami z przeżroczystego plastiku wszystkie rośliny wrażliwe na wilgoć w zimie. Płytki ustawiam na kamieniach pochyło, by woda spływała w pożądanym kierunku przykładając je od góry kamieniem, by wiatr ich nie zwiał. Rośliny wrażliwe na przemarzanie tj. niektóre cebulowe i bulwiaste, Santolinę, Clematis, Codonopsis, Cyclamen itp kopczykuję.
Wystające pędy Clematisa i Santoliny owijam agrowłókniną zimową.
W miesiącu listopadzie, grudniu w zależności od warunków pogodowych, gdy ziemia jest już zmarznięta, ale przed opadami śniegu okrywam cały skalniak gałązkami świerka. W ostatnich dwóch latach dodatkowo okrywam cały skalniak agrowłókniną zimową białą rozciągniętą na listwach drewnianych dla ochrony przed jej zwiewaniem zmniejszając równocześnie grubość okrywy gałązkami świerka. W obu przypadkach efekty okrycia były dobre. Na kilkaset roślin "wypadło" tylko kilka roślin. Lepsze wydaje się jednak okrycie gałązkami świerka. Pod okrywą z włókniny stwierdziłem bowiem nieznaczną działalność gryzoni większą niż pod pokryciem z samych gałązek świerka. Wiosną odkrywam agrowłókninę, gałązki świerka zdejmuję nieco póżniej pozostawiając ich część w pobliżu skalniaka w celu użycia ich do ewentualnej ochrony przed nocnymi przymrozkami lub przed nawrotem zimy. Najpóżniej usuwam "daszki" z uwagi na wiosenne opady deszczu i deszczu ze śniegiem.
Mrozoodp*rność USDA
Cała powierzchnia kuli ziemskiej podzielona została na wydzielone obszary ( 12 stref klimatycznych USDA ) w oparciu , o kryterium średniej rocznej temperatury minimalnej . Polska mieści się w zasadzie w strefie 6 USDA przy temperaturach od -21 do - 16 stopni C . Podhale i Suwalszczyzna to strefa 5 z temperaturami od - 26,0 do -23,0 stopni C oraz okolice granicy zachodniej i wybrzeża morskiego to strefa 7 od -17 do -12 stopni C. Wszystkie rośliny otrzymały również przyporządkowaną do każdej z nich wartość w skali USDA w jakiej dana roślina może jeszcze zimować . Dostępność tych danych jest aktualnie duża i podana ona została w niniejszym kompendium . Aby określić zagrożenie określonej rośliny wymarznięciem , wystarczy : 1. znać strefę , w której zamierzamy daną roślinę uprawiać. (szukaj ,Strefy mrozoodp*rności roślin w Polsce Zoja Litwin) 2. znać wytrzymałość interesującej nas rośliny na zagrożenie zimowe tj. najchłodniejszą strefę w jakiej dana roślina może jeszcze zimować . Nie należy jednak przyjmować tej metody bezkrytycznie z uwagi na fakt , ze jako podstawę określenia stref przyjęto tylko jedno kryterium - średnią wieloletnią , minimalną temperaturę w okresie zimowym . Mrozoodp*rność roślin jest tylko jednym z elementów zimoodp*rności roślin , a ta zależy ponadto od szeregu innych czynników , jak zbyt wilgotnej zimy z długimi okresami roztopów , braku okrywy śnieżnej lub zbyt grubej i długo utrzymującej się okrywy śnieżnej , wieku rośliny , jej kondycji , mikroklimatu , i lokalnych warunków terenowych , przebiegu zimy itp. Przykład : Goryczka bezłodygowa (omówiona poniżej) ma określoną strefę mrozoodp*rności USDA 3 może więc zimować w gruncie jeszcze w strefie USDA 3 o średniej wieloletniej minimalnej temperaturze - 40 stopni C . W Polsce występują strefy od 5 - 7 o średniej wieloletniej minimalnej temperturze -28 stopni C , a więc goryczka bezłodygowa może w nich teoretycznie spokojnie zimować bez grożby przemarznięcia . Tymczasem w praktyce ogrodniczej wymaga ona lekkiego okrycia na zimę , gdyż w bezśnieżne zimy przemarza, a takie zimy są częste na nizinach i w pobliżu miast. Ponadto bardzo wiele gatunków roślin skalnych pomimo tego, że są mrozoodp*rne tzn. nie przekraczają ustalonej dla nich skali USDA w Polsce narażone są na brak zimoodp*rności z powodu tego, że nie znoszą wilgoci w zimie i wymagają albo bardzo dobrego drenażu odprowadzającego wodę w okresie zimowym lub wręcz osłony w postaci "daszku" chroniącego roślinę.
